نگاهی به آمار و ارقام جهان شطرنج در ابتدای 2017

-کشورهای برتر جهان شطرنج کدامند؟

-قهرمانان آقایان و بانوان المپیاد باکو در چه جایگاهی قرار دارند؟

-میزبان المپیاد باکو در چه رتبه‌ای قرار دارد؟

-کشورهای برتر قاره آسیا یعنی چین و هند در چه رده‌ای قرار گرفته‌اند؟

-کشورهای برتر جهان شطرنج از چه قاره‌هایی هستند؟

-جایگاه کشور ما در این بین، کدام است؟

-نفرات برتر کشور ما چه کسانی هستند؟

-از چه دیدگاهی، کشور ما در بین 10 کشور برتر جهان شطرنچ قرار دارد؟

-کیفیت یا کمیت؟ مسئله این است.

-شطرنج ایران بالاتر از ایالات متحده و اوکراین؟

-چه تعداد بازیکن در جهان، قصد تغییر تابعیت دارند؟

-کشورهای آذربایجان و ارمنستان از چه جهت، شبیه یکدیگرند؟

-تفاوت ریتینگ نفر اول هر کشور با میانگین 10 نفر اول آن کشور چقدر است و این تفاوت به چه معناست؟

-تفاوت ریتینگ نفر اول جهان با نفر بعدی چقدر است؟

-ضریب جینی جهان شطرنج چه می‌تواند باشد؟

-چه تعداد استاد بزرگ در جهان وجود دارد؟

-چه کشورهایی بیشترین تعداد استاد بزرگ را دارند؟

-تعداد کل مربیان ارشد فیده در جهان چقدر است و چه کشورهایی بیشترین مربی ارشد فیده را در اختیار دارند؟

-تعداد کل برگزارکننده‌های بین‌المللی در جهان چقدر است و چه کشورهایی بیشترین آنها را در اختیار دارند؟

-تعداد کل داور بین‌المللی در جهان چقدر است و چه کشورهایی بیشترین داور بین‌المللی را در اختیار دارند؟

-کشور ما چند داور بین‌المللی دارد و در چند سال گذشته، چه میزان رشد عددی داشته‌ایم؟

-برترین داوران کشور ما از دید فیده چه کسانی هستند؟

آ-یا می‌توان به فرمولی برای اصلاح سیستم رده‌بندی کشورها دست یافت؟ فرمولی که بسیار دقیق‌تر از فرمول فیده یعنی میانگین ریتینگ 10 نفر برتر باشد.

-آیا بازیکن بالای 80 سال هم در لیست ریتینگ فیده وجود دارد؟ بالای 90 سال چطور؟ بالای یکصد سال چطور؟

-چند ساله‌ها بیشترین تعداد بازیکن را در لیست فیده دارند؟ 14 سال؟ 20 سال؟ 25 سال؟

-چند بازیکن بالای 2800 در لیست فیده حضور دارند؟ بالای 2700 چطور؟

-یکصد نفر برتر لیست ریتینگ از چه کشورها و قاره‌هایی هستند؟

-چند بازیکن تاکنون از مرز 2800 عبور کرده‌اند؟

-چند بازیکن عرب در لیست یکصد نفر برتر حضور دارد؟

-در لیست یکصد نفر برتر بانوان، اوضاع چطور است و کشور ما چند نماینده دارد؟

-در لیست یکصد نفر برتر جوانان، اوضاع کشور ما چطور است؟

-در بین بازیکنان رده‌های سنی، وضعیت کشور ما در جهان و آسیا چگونه است؟

-در روزهای آغازین سال 2017 نگاهی می‌افکنیم به بعضی آمار و ارقام جهان شطرنج تا وضعیت کشورهای مختلف را نظاره‌گر باشیم. دیدگاه اول، همان آمار رسمی فیده در مورد کشورهاست که بر حسب میانگین ریتینگ 10 نفر اول فهرست هر کشور، مرتب می‌شود و در بر دارنده تعداد اساتید بزرگ، اساتید بین‌المللی و عنوان‌داران هر کشور نیز می‌باشد.

-در این جدول، همانند همیشه روسیه با اختلاف در صدر است و قهرمانان آقایان و بانوان المپیاد باکو یعنی ایالات متحده و چین در رده‌های دوم و سوم قرار دارند. کشور متبوع قهرمانان رقابتهای سریع و برق‌آسای آقایان و بانوان جهان (ایوانچوک و موزیچوک) یعنی اوکراین در رده بعدی است و کشور قهرمان سابق جهان (ویشی آناند) یعنی هند در رده پنجم قرار دارد. میزبان ناکام المپیاد باکو یعنی آذربایجان بالاتر از فرانسه در رده ششم است و دشمن قدیمی‌اش، ارمنستان در رده هشتم جهان قرار دارد. حتما به یاد دارید که ارمنستان با وجود افتخارات فراوان در جهان شطرنج، به علت اختلافات ارضی و مرزی در المپیاد باکو حضور نداشت. کشورهای لهستان و مجارستان در رده‌های نهم و دهم این فهرست قرار دارند.

-7 کشور از 10 کشور برتر جهان در قاره اروپا هستند. چین و هند از آسیا در رده سوم و پنجم این فهرست قرار دارند و کشور ایالات متحده با دو سوپر استاد بزرگ اروپایی و آسیایی تازه واردش (فابیانو کاروانا از ایتالیا و وسلی سو از فیلیپین) در تعقیب روسیه‌ی همیشه پیشتاز می‌باشد.

نگاهی به این فهرست:

-کشور عزیزمان در جایگاه 38 این لیست و رده چهارم آسیا و مابین دو رقیب قاره‌ای یعنی ازبکستان و ویتنام قرار دارد. 10 نفر برتر کشور ما عبارتند از:

استاد بزرگ پرهام مقصودلو 2584

استاد بزرگ احسان قائم‌مقامی 2574

استاد بزرگ پویا ایدنی 2552

استاد بزرگ پوریا درینی 2511

استاد بین‌المللی شاهین لرپری زنگنه 2504

استاد بزرگ امیررضا پوررمضانعلی 2496

استاد بین‌المللی محمدامین طباطبایی 2493

استاد بین‌المللی مسعود مصدق پور 2478

استاد بین‌المللی علیرضا فیروزجاه 2456

استاد بین‌المللی سیدجواد علوی 2453

-اما اینک می‌خواهیم از دیدگاهی جدید به کشورهای برتر جهان شطرنج نظر کنیم. دیدگاهی که تاکنون کمتر به آن پرداخته شده و اتفاقا جایگاه کشورمان در آن، بسیار فراتر از رتبه نازل 38 می‌باشد. در این دیدگاه، کشورها بر حسب تعداد بازیکنان در لیست ریتینگ فیده، رده‌بندی می‌شوند و هر چه بازیکن بیشتری داشته باشند در جایگاه بالاتری قرار خواهند گرفت.

-پر واضح است که فقط کمیت نمی‌تواند تعیین‌کننده جایگاه کشورها در جهان شطرنج باشد ولی از این نکته هم نباید غفلت کرد که از کوهپایه کمیت می‌توان به قله کیفیت رسید. لیست بالا کاملا کیفی و لیست پایین کاملا کمّی است که البته به تدریج، کیفیت آن را افزایش خواهیم داد.

نگاهی به این فهرست:

-در این فهرست نیز مانند تمام فهرست‌های دیگر، کشور روسیه در صدر قرار دارد با حدود 10% کل بازیکنان جهان. کشور هند با کمی اختلاف و با حدود 61هزار نفر در رده دوم قرار دارد. این خود نشان‌دهنده پیشرفت شطرنج در هند است، پیشرفتی که شاید به واسطه داشتن قهرمان بزرگی مانند آناند باشد. داشتن یک قهرمان در سطح اول جهان می‌تواند باعث رویکرد کودکان و نوجوانان به هر ورزشی بشود و شطرنج هند در طول سالیان از این استقبال عمومی به خوبی بهره برده است تا اساتیدی نظیر هاریکریشنا، ویدیت، پریمرجان نگی، ساسیکیران و گانگولی را پرورش دهد. فراموش نکنیم که قهرمان فعلی آقایان و بانوان آسیا نیز هندی هستند. فرانسه، اسپانیا و آلمان در رده‌های سوم تا پنجم این فهرست هستند و به دنبال گسترش هر چه بیشتر شطرنج در سرزمین خود. فرانسه که اکنون بیش از 46هزار بازیکن دارد، به قول استاد مرتضوی، زمانی کمتر از 100 ریتینگ‌دار داشت.

-در رده‌های بعدی، دو کشور ترکیه و ایران با بیش از 20هزار بازیکن قرار دارند که شاید جایگاهی فراتر از انتظار باشد. بی‌شک نقش آقایان علی نیهات یازیچی (ترکیه) و محمدجعفر کامبوزیا (ایران)، نایب رییسان فیده در این تحول، انکارناشدنی است. کشور عزیزمان با 22.346 بازیکن ریتینگ‌دار از 639.395 در کل جهان، حدود 3.5% شطرنجبازان جهان را به خود اختصاص داده است که به نسبت جمعیت آن (حدود 1.1% جمعیت جهان) بسیار چشمگیر است. ایران با این آمار در رده هفتم جهان است و شاید از هیچ دیدگاه دیگری در جهان شطرنج، این جایگاه را نداشته باشد. بعد از ایران، تیمهای لهستان، یونان و ایتالیا در رده هشتم تا دهم هستند و قهرمان المپیاد جهانی یعنی ایالات متحده با بیش از 320 میلیون جمعیت و کمتر از 14هزار شطرنجباز در جایگاه یازدهم قرار دارد. در بین کشورهای بعدی، جایگاه سریلانکا و اوکراین، قابل تامل است. سریلانکا به نسبت سطح شطرنج خود در رده‌ای بسیار بالاست و برعکس آن، کشور اوکراین به نسبت در رده‌ای بسیار پایین قرار دارد.

-نکته جالب اینکه در این فهرست، تعداد 2523 بازیکن بدون کشور و تحت پرچم فیده وجود دارد که به هر علتی، قصد تغییر تابعیت دارند و فعلا از لیست کشور قبلی خود خارج شده‌اند. یک استاد بزرگ و 6 استاد بین‌المللی در بین این بازیکنان حاضرند. 6 استاد بین‌المللی همگی اهل مکزیک بوده‌اند و یک استاد بزرگ هم که برای ما کاملا آشناست:

-استاد بزرگ الشن مرادی ابدی با ریتینگ 2574. او هم اکنون در حال تحصیل در دالاس تگزاس می‌باشد.

بد نیست مقایسه‌ای داشته باشیم بین این دو فهرست و جایگاه کشورها را در آنها بررسی کنیم:

-در این جدول، علاوه بر رتبه کشورها در لیست کشورهای برتر (از نظر فیده)، فاکتور مورد نظر فیده در تنظیم جایگاه کشورها یعنی میانگین 10 نفر برتر فهرست ریتینگ هر کشور و همچنین بالاترین ریتینگ هر کشور، درج شده است. کشورهای ایالات متحده و اوکراین که در فهرست فیده، جایگاهی والا (تک رقمی) دارند در این فهرست، بسیار از جایگاه اصلی خود دور شده‌اند و کشورهای ترکیه و ایران و همچنین یونان و ایتالیا فراتر از جایگاه خود در بین 10 کشور اول این فهرست قرار گرفته‌اند.

-نکته دیگر اینکه 7 کشور از 10 کشور اول فهرست فیده در این فهرست حضور دارند و 3 کشور چین، آذربایجان و ارمنستان غایب هستند. این غیبت، نشان از تفاوت کمی و کیفی سطح شطرنج این 3 کشور دارد. در حالی که این کشورها از نظر کیفی در رده سوم و ششم و هشتم جهان هستند ولی از نظر کمی در رتبه 54 و 46 و 68 جهان قرار دارند. این تفاوت معنادار چه مفهومی دارد؟ اگر بتوان جمعیت کم آذربایجان (10میلیون) و ارمنستان (3میلیون) را دلیل آن دانست، با جمعیت حدود 1.5 میلیاردی چین باید چکار کرد؟ کارشناسان باید توضیح دهند.

-نکته بعدی، تفاوت ریتینگ نفر اول هر کشور با میانگین 10 نفر اول همان کشور است. این تفاوت برای روسیه 65 واحد، برای هند 112 واحد و برای فرانسه 148 واحد می‌باشد. شاید بتوان ادعا کرد که تفاوت بیش از 100 واحد، غیرمنطقی بوده و نشانه ضعف می‌باشد. گرچه تفاوت 65 واحدی روسیه، طبیعی و منطقی به نظر می‌آید ولی تفاوت 148 واحدی فرانسه، 147 واحدی چک و 122 واحدی ایالات متحده، نشان از رشد نامتوازن شطرنج در آن کشورها دارد. برای کشور ایالات متحده که دلیل آن واضح و مبرهن است: بازیکن قرضی از ایتالیا و فیلیپین و عدم رشد هماهنگ دیگران.

-کمترین اختلاف در این فهرست، مربوط به کشور کلمبیا با 42 واحد است و این عدد برای کشور ما 74 واحد است که رشد متوازنی را نشان می‌دهد. این عدد برای کشور نروژ، برابر با 275 واحد است که بسیار ناموزون می‌باشد. تازه اگر ریتینگ کارلسن را با میانگین 10 نفر برتر نروژ به جز خودش (یعنی نفرات دوم تا یازدهم)، مقایسه کنیم، این عدد به 312 واحد خواهد رسید که باورکردنی نیست. شاید بتوان این عدد را با ضریب جینی در اقتصاد جهان مقایسه کرد.

-شبیه این اختلاف، چند سال پیش بین کارلسن و نفر دوم فهرست فیده وجود داشت. 74 واحد تفاوت بین نفر اول و دوم ریتینگ (اکتبر 2013) و خود این اختلاف باعث عدم رشد دنباله‌دار و پیوسته‌ی ریتینگ مگنوس شد و افت او آغاز گردید تا نفرات بعدی کمی رشد نموده و اختلاف خود را کم کنند. هم اینک این فاصله از بین رفته است و نفر اول و دوم فهرست فیده فقط 13 واحد اختلاف دارند و 4 نفر بالای 2800 هستند و 44 نفر نیز بالای 2700. این رشد متوازن به پیشرفت ریتینگ فیده کمک می‌کند و زین پس می‌توان انتظار رشد ریتینگ بالانشینان را داشت.

-شاخص جینی یا ضریب جینی (Gini coefficient) شاخصی اقتصادی برای محاسبه توزیع ثروت در میان مردم است. بالا بودن این ضریب در یک کشور به عنوان نمادی از بالا بودن اختلاف طبقاتی و نابرابری درآمدها در نظر گرفته می‌شود.

- مورد بعدی که به آن می‌پردازیم تعداد اساتید بزرگ کشورهاست. البته برای اینکه جدول کامل‌تری داشته باشیم ستون بالاترین ریتینگ را هم دوباره درج نموده‌ایم. تعداد کل استادان بزرگ در سطح جهان 1538 نفر می‌باشد.

-مانند هر مورد دیگری در این مورد هم کشور روسیه با 218 استاد بزرگ در صدر است. کشورهای بعدی این فهرست یعنی هند، فرانسه و اسپانیا تعداد اساتید بزرگ کمابیش برابری دارند. اما آلمان دو برابر آنها استاد بزرگ دارد البته با ماکزیمم پایین‌تر. کشورهای ترکیه، ایران، یونان، ایتالیا و برزیل هم دارای تعداد اساتید بزرگ کمابیش برابر هستند با دامنه اختلاف 76 واحد در ماکزیمم ریتینگ. مابین این کشورها، یونان جایگاه بهتری در فهرست رسمی فیده دارد یعنی رتبه 25. نزدیکی و شباهت آمار و ارقام ایران و یونان، نوید این را دارد که شاید کشور عزیزمان نیز بتواند در آینده‌ای نزدیک تا همین حوالی صعود کند یعنی حدود 15 رتبه پیشرفت در جایگاه کشورها در فهرست رسمی فیده. کشورهای ایالات متحده و اوکراین بعد از روسیه و آلمان، دارای بیشترین تعداد استاد بزرگ هستند.

- فاکتور بعدی که بررسی کرده‌ایم تعداد مربی ارشد فیده است که همانند همه فهرستها روسیه در آن صدرنشین است و دارای بیشترین مربی ارشد فیده می‌باشد. پشت سر این کشور، اوکراین، ایالات متحده و اسپانیا قرار دارند و کشورهای هند، فرانسه، آلمان، لهستان، چک، مجارستان، صربستان در کنار ایران در محدوده‌ای نزدیک به هم قرار دارند. تعداد مربی ارشد فیده در تمام این کشورها زیر 10 نفر و در واقع انگشت‌شمار است. تعداد کل مربیان ارشد فیده در سطح جهان برابر با 191 نفر می‌باشد که به نسبت بقیه آمارها بسیار اندک می‌نماید.

-مورد بعدی که به آن می‌پردازیم تعداد ارگانایزر (برگزارکننده) بین‌المللی است. تعداد 425 ارگانایزر بین‌المللی در جهان وجود دارد. در این فهرست، روسیه در صدر است و کشورهای اسپانیا، آلمان، ایالات متحده و ترکیه در حدود 20 ارگانایزر یا بیشتر دارند. می‌توان این‌طور نتیجه گرفت که مسابقات بین‌المللی بیشتری باید در این کشورها انجام شود. تعداد ارگانایزرهای هند، چک، آرژانتین و سریلانکا برابر با 2 نفر و بسیار عجیب است. ترکیه حدود 4 برابر ایران ارگانایزر دارد و تعداد ارگانایزرهای ایران با فرانسه، مجارستان، اوکراین و صربستان برابر است. گرچه برای ایران می‌توان ارگانایزرهای بیشتری متصور بود که مسابقات بزرگی برگزار کرده و می‌کنند مانند رییس هیات شطرنج استان خراسان و استان گیلان.

-جدول بعدی مربوط به داوران بین‌المللی در کشورهای مختلف است. تعداد 2042 داور بین‌المللی در جهان وجود دارد.

-روسیه و هند بیش از یکصد داور دارند و اسپانیا با 88، آلمان با 63 و یونان با 55 داور، دیگر کشورهایی هستند که بیش از 50 داور بین‌المللی دارند. کشور ما در 4 سال اخیر، رشد چشمگیر 75درصدی را تجربه کرده است که بیشتر از همه دیگر کشورهاست و هم اینک دارای 42 داور می‌باشد. فقط کشورهای ترکیه و امارات، رشدی نزدیک به ما داشته‌اند. این رشد چشمگیر در حالی است که فدراسیون شطرنج ایران در طول 4 سال گذشته غالبا با سرپرست اداره شده است. بدین ترتیب زحمات رییس سابق کمیته داوران فدراسیون یعنی آقای مظفری، نقش اساسی در پیشرفت داوری کشور و رشد فزاینده داوران بین‌المللی ایران داشته که شایسته تقدیر و مباهات می‌باشد. این تعداد داور، کشور ما را بالاتر از کشورهای صاحب شطرنجی مانند ایالات متحده، اوکراین، فرانسه، لهستان و ... قرار می‌دهد.

-همانطور که می‌دانید داوری بین‌المللی دارای کتگوری Category (رسته یا کلاس) A و B و C و D می‌باشد. کلاس A بالاترین رده و کلاس D پایین‌ترین رده داوری است و هر داور فیده و بین‌المللی در ابتدای دریافت عنوان، وارد رسته D می‌شود.

-از ایران تنها یک نفر در کلاس A قرار دارد و آن هم کسی نیست جز داور مشهور استاد مهرداد پهلوان‌زاده. یک نفر دیگر هم از ایران سالها در این کلاس قرار داشت ولی دیگر در بین ما نیست. او اولین داور بین‌المللی کشورمان بود. استاد فقید حسینقلی سالور. روحش شاد و روانش قرین نعمات الهی باد.

-در کلاس B هم 3 داور برجسته بین‌المللی از ایران حضور دارند که سالها منشا خیرات و برکات فراوان برای جامعه داوری کشورمان بوده‌اند:

استاد حمیدرضا پورشاهماری

استاد فریدون اسکندری

استاد ابوالقاسم نجیب.

-بعد از ذکر جزء به جزء چند آمار اصلی و مهم در گسترش و پیشرفت کشورها در جهان شطرنج، اینک بر آنیم تا با در کنار هم قرار دادن این آمارها و استفاده از یک فرمول محاسباتی به عددی برای سنجش میزان این پیشرفت دست یابیم تا روشی دقیق‌تر برای مقایسه کشورها داشته باشیم. شایان توجه است که ملاک فیده در مقایسه کشورها فقط میانگین ریتینگ 10 نفر برتر هر کشور است که چندان کامل به نظر نمی‌آید و باید آن را اصلاح نمود.

-در این جدول، برتری مطلق روسیه بر جهان شطرنج به وضوح مشخص است، موردی که قابل انکار نیست. هند با اختلاف، از طرفی نسبت به روسیه و از طرفی نسبت به دیگر کشورها در جایگاه دوم قرار دارد و فرانسه، اسپانیا و آلمان در رده‌های بعدی قرار دارند. در این فهرست، دیگر ایران در جایگاه هفتم نیست و کشورهایی مانند ایالات متحده، لهستان و اوکراین، جایگاهی والاتر از ما دارند.

-بطور منطقی این جدول می‌تواند پایه‌ای برای بدست آوردن فرمولی مفید برای مقایسه کشورها در جهان شطرنج باشد. فرمولی که می‌توان با بررسی دقیق‌تر و عمیق‌تر و لحاظ کردن عوامل مهم دیگر بدست آورد تا بهتر بتوان جایگاه کشورها را محک زد و سنجید. ممکن است این فرمول بتواند راهگشای فدراسیون جهانی در این امر خطیر باشد. به فدراسیون شطرنج جمهوری اسلامی و ریاست محترم آن، استاد پهلوان‌زاده پیشنهاد می‌کنیم این فرمول را در کمیته فنی فدراسیون و با کمک کارشناسان فن، تکمیل نموده و به فیده ارائه نمایند.

-اما فرمولی که برای محاسبه امتیاز هر کشور، استفاده کرده‌ایم چنین است:

-(تعداد بازیکنان هر کشور / 100) + (تعداد بازیکن در 100 نفر برتر جهان * 10) + تعداد استاد بزرگ + تعداد مربی ارشد فیده + تعداد ارگانایزر بین‌المللی + تعداد داور بین‌المللی

-مورد بعدی که مورد بررسی قرار داده‌ایم تعداد بازیکنان ریتینگ‌دار بر حسب سال تولد می‌باشد. هم اکنون در فهرست ریتینگ فیده، بازیکنانی با سن بیش از یکصد سال حضور دارند و البته بازیکنان زیر سن دبستان (کمتر از 7 سال).

با هم نگاهی به نمودار بیاندازیم:

-این نمودار، نشان‌دهنده سال تولد بازیکنان در طول 90 سال از 1924 (سال تاسیس فیده) تا 2014 می‌باشد. به وضوح پیداست که نمودار در آغاز بسیار کند پیش می‌رود ولی به تدریج سرعت می‌گیرد و در سالهای ابتدایی دهه 90 میلادی، شیب تندی پیدا می‌کند بطوری که متولدین این سالها و بعد از آن که هم اینک کمتر از 27 سال دارند رشد فزاینده‌ای می‌یابند. نیروهای جوانی که هم اینک به قله‌های جهان شطرنج هم صعود کرده‌اند. با نگاهی به فهرست 10 نفر برتر، مشاهده می‌شود که بیش از نیمی از آنها متولد دهه 90 هستند.

-از نمودار پیداست که متولدین دهه 60 به بعد هیچگاه نتوانستند با قدرت، سقف 7000 نفر را پشت سر گذارند ولی از اواسط دهه 80 میلادی، رشد بازیکنان سرعت گرفت و در سالهای ابتدایی قرن جدید به حداکثر خود رسید به طوری که متولدین 2003 (14 سال) با 22732 نفر، بیشترین تعداد متولدین یک سال مشخص را دارند و متولدین سالهای 2000 تا 2005 در این لیست، هر کدام بیشتر از 20هزار نفر هستند.

-متولدین دهه دوم قرن 21 البته کاهش چشمگیری پیدا می‌کنند به این علت که سن و سال کمی دارند و هنوز صاحب ریتینگ نشده‌اند. با این وصف، تعداد 49 بازیکن متولد 2012 و 26 بازیکن متولد 2013 خود آمار قابل توجهی می‌باشد. از این 26 بازیکن زیر 4 سال، یک نفر از ایران است: محمد شمسیان با ریتینگ سریع 1210. شاید در آینده بیشتر از او بشنویم.

-از طرفی تعداد 20 بازیکن یکصد ساله و بیشتر در لیست فیده وجود دارد که در نوع خود بسیار جالب است. احتمالا در هیچ رشته ورزشی دیگری نمی‌توان ورزشکار یکصد سال به بالا پیدا کرد. از طرف دیگر، بیش از ده هزار بازیکن 80 ساله به بالا در لیست وجود دارد (متولدین 1937 به قبل). شاید مقامات فیده، زمانی تصمیم بگیرند که قهرمانی پیشکسوتان رده 80 سال را هم برگزار نمایند. البته پیشنهاد مشخص ما، برگزاری مسابقات قهرمانی پیشکسوتان در محدوده‌های سنی 10 ساله می‌باشد یعنی: بالای 50 سال، بالای 60 سال، بالای 70 سال و ...

-با بررسی آمار متولدین دهه‌های مختلف تقویم میلادی به نمودار زیر می‌رسیم:

-باز هم همان داستان رشد چشمگیر متولدین هر دهه نسبت به دهه قبل. 22% بازیکنان متولد دهه 90 میلادی و 31% متولد دهه اول قرن 21 هستند. به نظر می‌رسد تلاش هیات رییسه فیده یعنی تیم ایلیومژینوف، اثرگذار و ثمربخش بوده است گرچه نباید از تلاش تک تک کودکان و نوجوان و خانواده و مربیان آنها و همه دلسوزان جهان شطرنج غافل شد.

-در لیست 10 نفر برتر جهان، روسیه دارای 2 بازیکن و ایالات متحده دارای 3 بازیکن هستند. همانند المپیاد باکو در اینجا هم ایالات متحده در صدر قرار گرفته و روسیه را به زیر کشیده است. کشورهای نروژ، فرانسه، هند، ارمنستان و هلند، هر کدام یک بازیکن در بین عرشیان شطرنج دارند یعنی جمعا 7 کشور. در این فهرست، 4 نفر دارای ریتینگ بالای 2800 هستند که البته اولین بار نیست که چنین می‌شود زیرا در آگوست و سپتامبر 2015، پنج بازیکن بالای 2800 بودند. تاکنون 12 بازیکن در تاریخ و جغرافیای شطرنج از مرز 2800 عبور کرده‌اند.

-همانطور که عنوان شد در بین 100 نفر برتر ریتینگ، 4 نفر بالای 2800 و البته 44 نفر بالای 2700 می‌باشند. در این لیست، 23 نفر از روسیه هستند. از ایالات متحده و چین، هر یک 8 نفر، اوکراین 7، هند 6، انگلیس و آذربایجان 5، فرانسه و ارمنستان 4، مجارستان و اسرائیل 3، هلند و بلغارستان و لهستان و چک و لتونی 2 نفر عضو این فهرست می‌باشند. کشورهایی که یک نفر در این لیست دارند عبارتند از: نروژ، اسپانیا، آلمان، اتریش، بلاروس، صربستان، گرجستان، ترکیه، کانادا، پرو، کوبا، ویتنام، ازبکستان، امارات و مصر. جمعا 31 کشور در این فهرست، حضور دارند.

29 نفر از این فهرست، غیر اروپایی هستند. 17 نفر از آسیا، 11 نفر از آمریکا و 1 نفر از آفریقا.

-نکته دیگری که می‌تواند برای کشور ما جالب باشد اینکه در بین 100 نفر برتر، 2 نفر عرب هستند از مصر و امارات. میانگین سنی 100 نفر اول در حدود 33 سال است و در این بین، متولدین 1983 با 11 نفر اکثریت را دارند.

-همچنان که می‌دانید کشورمان در فهرست 10 نفر اول آقایان و بانوان، نماینده‌ای ندارد ولی در لیست 10 نفر برتر دختران (زیر 20 سال)، 2 نماینده داریم: استاد بین‌المللی ساراسادات خادم‌الشریعه (2452) و استاد بین‌المللی درسا درخشانی (2370). شاید چنین جایگاه والایی تا سالها تکرار نشود، 2 نفر در 10 نفر اول. سارا در رده سوم و درسا در رده نهم قرار دارند ولی حتی مهمتر از آن، قرار گرفتن سارا در رده 28 بانوان جهان است. چیزی فراتر از حد و اندازه فعلی شطرنج کشورمان. هدف بعدی سارا می‌تواند عبور از مرز 2500 و کسب عنوان استاد بزرگی (آقایان) باشد.

-اما می‌رسیم به فهرست 100 نفر برتر جوانان (پسران زیر 20 سال). در این لیست، نفراتی از 32 کشور حضور دارند و روسیه مانند همیشه با 14 نفر در صدر است. البته این تعداد، نسبت به 23 نفر فهرست اصلی، تفاوت زیادی دارد. ایالات متحده با 12 نفر در رده دوم است و هند و آلمان با 9 و 7 نفر، پس از صدرنشینان در رده سوم و چهارم قرار دارند. اما در رده پنجم این فهرست، کشور ما قرار دارد با 6 نماینده. در رده ششم، کشور چین با 5 نماینده قرار دارد. اوکراین و اسرائیل با 4 نفر، ترکیه، ارمنستان، استرالیا، ایتالیا و نروژ با 3 نفر و اتریش، یونان، لهستان، مجارستان، آرژانتین و ویتنام با 2 نفر در رده‌های بعدی حضور دارند. بقیه کشورهای این فهرست با یک نماینده، عبارتند از: فرانسه، هلند، اسپانیا، رومانی، کرواسی، صربستان، بلغارستان، اسلواکی، استونی، لیتوانی، کانادا، کوبا و ازبکستان. در این فهرست، تعداد 42 بازیکن غیر اروپایی وجود دارد که به نسبت فهرست اصلی، توزیع متوازن‌تر و عادلانه‌تری دارد.

-ستارگان ایران در جوانان جهان عبارتند از:

13. پرهام مقصودلو (2584)

42. شاهین لرپری زنگنه (2504)

52. محمدامین طباطبایی (2493)

62. مسعود مصدق‌پور (2478)

88. علیرضا فیروزجاه (2456)

و باز هم سارا خادم (2452).

-به نظر می‌رسد با توجه به وجود این ستارگان و خیل جوانان و نوجوانان و کودکان جویای نام و مستعد، شایسته است تا فدراسیون نسبت به گسترش مسابقات ویژه این گروه سنی اهتمام بیشتری داشته باشد. پیشنهاد می‌شود مسابقات تیمی جوانان و نوجوانان در دستور کار فدراسیون قرار گیرد: مسابقات تیمی بین کشورها و قاره‌ها در این رده سنی.

-از طرف دیگر می‌توان نسبت به راه‌اندازی لیگ برتر جوانان اقدام نمود و یا حداقل در لیگ برتر کشور، سهمیه‌ای برای این رده‌های سنی در نظر گرفت همانطور که سهمیه‌ای برای بانوان در نظر گرفته شد تا شاهد رشد روزافزون رده‌های سنی و افتخار آفرینی بیشتر آنها در سطح آسیا و جهان باشیم.

- در بخش پایانی این مطلب بلند و به عنوان حسن ختام، نگاهی داریم به آمار و ارقام مقایسه‌ای جوانان و نوجوانان کشورمان در رده جهانی و قاره‌ای.

-اینان جمعی از قهرمانان کم سن و سال و آینده‌دار این مرز و بوم هستند که می‌توانند پرچم پرافتخار میهن عزیزمان را به اهتزاز درآورند. حمایت از آنان و دیگر افتخارآفرینان، نویدبخش فردای روشنی خواهد بود. مسابقاتی نظیر جایزه بزرگ و ستارگان، حمایت مادی و معنوی، استفاده از مربیان تراز اول، کتب و نشریات، نرم‌افزارها و فیلم‌های آموزشی و صدها امکان دیگر در اختیار بزرگان جهان شطرنج قرار گرفته تا به اینجا رسیده‌اند.

به امید پیشرفت روزافزون میهن اسلامی و شطرنج و شطرنجبازان آن.

ایران - قم - داور بین‌المللی محمدرضا لاجوردی‌زاده - دی‌ماه 1395